Diagnostyka chorób genetycznych jednogenowych

Jedną z takich chorób jest mukowiscydoza, jedna z częściej rozpoznawanych chorób genetycznych. Polega na zaburzeniu działania wydzielniczego komórek w drogach oddechowych, jelitach, trzustce, wątrobie, gruczołach potowych, drogach rozrodczych. Z powodu zaburzonego transportu jonów chlorkowych następuje w tych narządach produkcja zbyt gęstego śluzu i w rezultacie ich uszkodzenie. Manifestuje się ona ciężkimi i przewlekłymi zmianami w układzie oddechowym,  zaburzeniami odżywiania, niewydolnością funkcjonowania trzustki i wątroby. Długość i jakość życia osoby chorującej zależy od momentu jej zdiagnozowania i prowadzenia właściwego leczenia. Leczenie jest przewlekłe, oznacza konieczność stałej opieki ze strony rodziny, w większości przypadków uniemożliwia Pacjentowi udział w normalnym życiu, jest kosztowne. Choroba jest nieuleczalna i zazwyczaj powoduje przedwczesną śmierć chorującego.

Mukowiscydoza jest chorobą dziedziczoną w sposób recesywny, co oznacza, że do jej wystąpienia odziedziczone muszą być dwa uszkodzone geny – jeden od ojca, drugi od matki.

Odziedziczenie, posiadanie tylko jednego uszkodzonego genu oznacza, że człowiek jest nosicielem mukowiscydozy, ale nie choruje na nią. Do momentu wykonania badań genetycznych ta osoba nie jest świadoma nosicielstwa.

Wyjątek stanowią niepłodni mężczyźni, u których można podejrzewać zwiększone ryzyko nosicielstwa mutacji genu mukowiscydozy CFTR w przypadkach obturacyjnej azoospermii (braku plemników w nasieniu) i ciężkiej oligozoospermii (< 5mln plemników w ml).

Dlatego diagnostykę niepłodnych mężczyzn, u których badanie nasienia wykazało poniżej 5. mln plemników w ml należy poszerzyć o badanie w kierunku nosicielstwa mutacji genu CFTR warunkującego wystąpienie mukowiscydozy.

• Nosicielstwo tej mutacji genetycznej nie prowadzi do urodzenia się chorego dziecka, jeśli drugi rodzic nie jest nosicielem mutacji, jednak takie zagrożenie wzrasta do 25%, kiedy obydwoje potencjalni rodzice są jej nosicielami.
• Ocenia się że 4% wszystkich Polaków (1 na 25 osób, ~1 500 000 osób) jest nosicielem mutacji genu CFTR wywołującego mukowiscydozę, a to oznacza, że ryzyko skojarzenia się Pary dwojga nosicieli i prawdopodobieństwo urodzenia się chorego dziecka jest wysokie.
• Diagnostyka nosicielstwa, z punktu widzenia Pacjenta, jest bardzo prosta i polega na badaniu genetycznym pobranej próbki krwi.

Mikrodelecje to inaczej drobne ubytki fragmentów chromosomu Y obejmujące gen DAZ, warunkujący prawidłową produkcję plemników. Występują u 10 – 15% mężczyzn z azoospermią  i ciężką oligozoospermią (obniżoną ilością plemników w nasieniu poniżej 5 mln/ml), dlatego jest to kolejne badanie molekularne często zalecane w diagnostyce niepłodnej Pary.

Ubytki mogą wystąpić w następującym fragmencie chromosomu Ya :a AZFa (proksymalnym), AZFb (centralnym) lub AZFc (dystalnym) chromosomua Y.

Rokowanie co do możliwości uzyskania plemników w biopsji jąder i użycia ich do zapłodnienia pozaustrojowego Partnerki zależy od lokalizacji mutacji. AZFc rokuje lepiej niż AZFa i AZFb.